Yazan: Lider Sinav
Hemen herkesin duyduğu bildiği bir gerçek yaşlı ağaçların ekosistemin vaz geçilmezi olduğudur. Yaşlı ağaçların bulunduğu, insandan uzak ormanların yaban yaşam bakımından zengin olduğu bilinir. Öyle ki, araştırmacılar yaşlı büyük ağaçların karasal ekosistemlerde kilit taşı görevleri olduğunu belirtiyor. Orman ekosistemlerinde, süreç içinde tür topluluğunun yapısında değişimler olur. Bu süreçte yaşlı büyük ağaçlar üzerlerinde bulunan kovuklar ve ağaçlarla iligili çeşitli diğer küçük ölçekli yapılar nedeniyle anahtar işlevler üstlenebilirler. Yaşlı büyük ağaçların ormanlarda yaşayan türlere sağladığı kaynaklar biyolojik çeşitliliğin korunması için yapılan çalışmalarda dikkate alınmaktadır [1].
Peki ya yaşlı ağaçlar ve ormanlar konu olunca akla gelen canlılar hangileri olur? Tabii ki ağaçkakanlar tür listesinde kendine yer bulur. Bu yazıda baş kahramanlar ağaçkakanlar olacak. Birkaç ay önce şemsiye türlerle ilgili kaynakları kurcalarken Tim Caro’nun kitabında bir grafik gördüm. Ağaçkakan tür sayısının yüskek olduğu ormanlarda, ormanlara özelleşmiş kuş türü sayısının da yüksek olduğu yazılmıştı [2]. Açıkçası çok dikkatimi çekti, böyle bir bağıntının ortaya konmuş olması bana bu yazının temel fikrini verdi.
Fotoğraflar: Ortanca ağaçkakan (Cenk Polat), Alaca ağaçkakan (Ertan Tiryaki), Genç yeşil ağaçkakan (Ahmet Emre Kütükçü), Ergin orman alaca ağaçkakanı (Cem Akın), Genç orman alaca ağaçkakanı (Cenk Polat).
Basit bir hipotez oluşturdum. Tim Caro’nun kitabında bahsettiğinden farklı olarak ben;
H0: Türkiye’de ağaçkakan görülen yaşam alanları ile diğer yaşam alanları arasında toplam kuş türü sayıları bakımından fark yoktur.
H1: Türkiye’de ağaçkakan görülen yaşam alanları ile diğer yaşam alanları arasında toplam kuş türü sayıları bakımından fark vardır.
şeklinde yokluk ve alternatif hipotezlerimi kurdum.
Analizler
Veri Seçimi
Hizpotezimi test etmek için kullandığın veri benim için ve elbetteki Türkiye için çok değerli bir veri olan Türkiye Üreyen Kuş Atlası veri seti. Bu veri sistematik yöntemlerle toplanmış olduğu için sapmalı bir çok durumu ortadan kaldırıyor. Bir yaşam alanında görülen toplam kuş türü sayısı gözlem için harcanan süreye bağlıdır. Bu nedenle testlerde kullandığım tüm gözlemlerin süresini 1 saat (55-65 dk) olarak aldım. Test sonuçlarında sapmaya neden olabilecek diğer bir durum ise testlerde kullanılan gözlemlerin taraflı seçilmiş olmasıdır. Bu durumu dikkate alarak testlerde kullandığım tüm gözlem kayıtlarını R programında rastgele seçtim [3]. Böylece taraflı seçimden kaynaklanan sonuçların yanıltıcı olması durumunu eledim. Ülkemizde görülen yeşil ağaçkakan, küçük yeşil ağaçkakan, kara ağaçkakan, ortanca ve küçük ağaçkakan, orman alaca ağaçkakanı, alaca ağaçkakan ve boyunçeviren kaydı bulunan gözlem listelerinin 95 tanesini ve bunun yanı sıra ağaçkakan türlerinin hiçbirinin bulunmadığı 95 gözlem listesini rastgele seçtim (Şekil 1).
İstatistik Analizleri
İstatistiksel analizleri yapmadan önce verinin dağılımına baktım. Normal dağıldığını gördüğüm veriye Student T-testi uyguladım. Ortalamalar bakımından ağaçkakan bulunan ve bulunmayan gözlemlerin bir birinden istatistiksel olarak anlamlı ölçüde farklı olduğunu buldum (p < 0.0001). Bu sonucun daha anlaşılır olabilmesi için Şekil 2’de verilen kutu grafiklerini oluşturdum. Bu grafikte ağaçkakan kaydı bulunmayan (grup 1) gözlemlerin ağaçkakan kaydı bulunanlardan (grup 2) gözlenen toplam tür sayısı ortalamaları bakımından farklı olduğu görülmektedir.
Tür sayısı ortalamaları bakımından ağaçkakan görülen ve görülmeyen yaşam alanlarının anlamlı ölçüde faklı olduğunu buldum ancak ardından gelen sorum cevaplanmayı bekliyordu.
Ağaçkakan tür sayısı yüksek olan bir yaşam alanında toplam kuş türü sayısı da yüksek midir?
Bu sorunun cevabını bulmak için ağaçkakan kaydı bulunan rastgele seçilmiş 95 gözlemdeki ağaçkakan tür sayısı ve toplam tür sayısı arasındaki ilişkiyi doğrusal modelle test ettim. Sonuç, artan ağaçkakan tür sayısı ile toplam tür sayısı arasında anlamlı (p < 0.001) doğrusal bir ilişki olduğudur (Şekil 3).
Yorum
Tim Caro’nun kitabında yazdığı, bir ormandaki ağaçkakan tür sayısının yüksek olması ormanlara özelleşmiş kuş türü sayısının (zenginliğin) o bölgede yüksek olacağı şeklindeki ifade bu yazının çıkış fikrini oluşturmuştu. Ancak temel fark şu ki bu yazıdaki ağaçkakan türleri ve diğer türler sadece ormanlarda değil hemen her çeşit ağaçlıkta kaydedilen kuşlardır. Bu gözlem kayıtlarına örnek olarak orman içi açıklıkta oluşturulmuş bu listeyi verebilirim. Tür sayısı bir hayli yüksek olan bu gözlem listesinde, ormanlarla doğrudan ilişkilendirilemeyecek olan kamışbülbülü, kirazkuşu, ak kuyruksallayan gibi türler de var.
Aslında Türkiye’nin ağaçkakanları da sadece orman habitatlarına özelleşmiş değiller. Kara ağaçkakan, küçük yeşil ağaçkakan, ak sırtlı ağaçkakan ve orman alaca ağaçkakanından farklı olarak ortanca ağaçkakan, yeşil ağaçkakan ve özellikle alaca ağaçkakan hemen her tür ağaçlıkta görülebiliyor. Öyle ki, alaca ağaçkakan İç Anadolu’da bozkırın ortasındaki birkaç kavak veya söğüt bulunan ağaç kümelerinde bile yaşam sürebiliyor. Yeşil ağaçkakan da hemen her çeşit ağaçlıkta bulunan bir tür.
Bu durumda, genel bir ifade ile (1) Türkiye’nin ağaçkakan türleri bakımından zengin yaşam alanlarında görülen ortalama tür sayısı, ağaçkakan kaydedilmeyen yaşam alanlarındaki ortalama tür sayısından anlamlı ölçüde farklıdır diyebiliriz. (2) Bir saatlik gözlemlerde kaydedilen toplam ağaçkakan tür sayısı arttıkça toplam tür sayısı da anlamlı ölçüde artmaktadır diyebilriz.
Ağaçkakan türlerinin ekolojik istekleri farklıdır. Bu nedenle farklı yaşam alanlarında ağaçkakan görmek mümkündür. Tam da bu nedenle, farklı ekolojik istekleri karşılayan, ağaçkakan bulunan bir yaşam alanında toplan kuş türü sayısının yüksek olması beklenebilir. Bu noktada ağaçkakanların ekosistem mimarı kabul edildiğini de hatırlatmak isterim. Bu kuşların ağaçlarda açtıkları delikler bir çok türe yuva ve barınma yeri olmaktadır. Bu nedenle ağaçkakanlar ağaçlarla ilgili küçük ölçekli yaşam alanı unsurlarını ortama kattıkları için mevcut tür sayısında artışa neden olurlar [1]. Çok sık ve kapalı olmayan her tür olgun ormanda ve ayrıca orman kenarlarında yaşayan kara ağaçkakanın ağaçlarda açtığı deliklerin gökçe güvercine ve paçalı baykuşa yuva yeri olması diğer türleri cezbeden ağaçkakan mimarisine bir örnektir.
Sonuç olarak, ağaçkakan zengini bir yaşam alanında tür zengini bir ortam bulmayı bekleyebiliriz. Siz de sayın, ağaçkakanlarla birlikte ortalama 21 kadar türü üreme döneminde bir saat süren gözleminizde kaydetmeniz çok olası. Bu durumda, yaşlı büyük ağaçların ağaçkakanların ve onlardan kalan ağaç deliklerini kullanan kuşların, memelilerin ve omurgasızlar dahil diğer canlıların korunması için ekosistemde bulunması gerektiğinin altını çizmem gerekir. Öyle ki, ağaçkakanların orman meşcerelerinde ölçülen ortalama ağaç çapından ~ 15-20 cm daha büyük çaplı ağaçları önemli ölçüde tercih ettiği tespit edilmiştir [1].
Ağaçkakan seslerinin duyulduğu ormanlara, ağaçlıklara farklı gözle bakılması ve korunmaları dileğimle.
Bu yazı, Türkiye Üreyen Kuş Atlası projesinde gönüllü olarak sistematik veri toplayan kuş gözlemciler sayesinde yazılabildi.
Kaynakça
[1] Basile, M., Asbeck, T., Pacioni, C., Mikusińki, G., & Storch, I. (2020). Woodpecker cavity establishment in managed forests: relative rather than absolute tree size matters. Wildlife Biology, 2020(1).
[2] Caro, T. (2010). Conservation by proxy: indicator, umbrella, keystone, flagship, and other surrogate species. Island Press.
[3] Team, R. C. (2013). R: A language and environment for statistical computing.
Kuş Notları 
Lider, ağaçkakanların yalnızca ağaçlarda delik açması tek etken olabilir mi yoksa başka bir sebebi de var mı acaba, yalnızca buysa gerçekten çok ilginç daha derin bir çalışma gerektirir diye düşünüyorum. Verdiğin listedeki türlere baktım aralarında göçmenlerde var, bir ortak nokta tespit edebildin mi ? Başka yerlerde de yaşıyorlar demişsin onları ormana çeken başka ne olabilir, uzun bir süreç mi yeni bir süreç mi acaba ?
BeğenLiked by 1 kişi
Aslı, aslında orman kuşular. Ormanlar bölünüp parçalara ayrılınca onlarda bu durumda yaşamaya devam edebilmişler. Tek etken elbetteki ağaçkakan delikleri değil. Bazı ağaçları mantarlar çürütüyor ve odunları yumuşak hale geliyor. Bu gibi yumuşak odunlu gövde bölümlerinde sıvacılar kendisi delik açabiliyor. Anadolu sıvacısı kendi yuvasını oyan bir tür. Yani kuş zenginliğini belirleyen tek etken ağaç ve onu delen ağaçkakan değil. Ağaçla ilgili küçük ölçekli habitat unsurları önemli olan. Yani ağaç yaşı, o ağacı çürüten mantarlar ya da diğer çevresel etkenler ağaçlık habitatı uygun hale getiriyor. Bu etkenler uygunsa ağaçkakanlar ve orman kuşu zenginliği yüksek oluyor. Verdiğim liste ise dediğim gibi Tim Caro’dan farklı olarak ben ağaçkakan ve ormana özgü türler arasındaki duruma değil ağaçakakanlar ve diğer türler arasındaki duruma habitat temelinde, oradaki kuşları dikkate alarak baktım.
BeğenBeğen